TƯ DUY, CẢM XÚC VÀ HÀNH VI ĐƯỢC TẠO RA NHƯ THẾ NÀO?

Tư duy, cảm xúc và hành vi là ba yếu tố thiết yếu trong trải nghiệm của con người, định hình cách chúng ta tương tác với thế giới và chính bản thân mình. Khoa học thần kinh đã chứng minh rằng các kết nối thần kinh trong não đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành và phát triển những yếu tố này. Sự hiểu biết về cách mà các kết nối thần kinh hình thành, tác động và có thể cải thiện không chỉ giúp cá nhân phát triển tốt hơn mà còn có thể nâng cao chất lượng cuộc sống và mối quan hệ của chúng ta với người khác. Trong bài viết này, chúng ta sẽ khám phá cơ chế hình thành tư duy, cảm xúc và hành vi, cũng như các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển và suy giảm của chúng.

1. Vai trò của Kết nối Thần kinh

Kết nối thần kinh trong não là yếu tố then chốt hình thành tư duy, cảm xúc và hành vi của con người. Các tế bào thần kinh giao tiếp với nhau thông qua các synapse, tạo nên mạng lưới phức tạp giúp xử lý thông tin, ra quyết định và phản ứng với các tình huống trong cuộc sống. Kết nối thần kinh mạnh mẽ không chỉ nâng cao khả năng tư duy sáng tạo mà còn tạo ra cảm xúc tích cực và hành động hiệu quả.

Một vùng quan trọng trong não liên quan đến tư duy và ra quyết định là vỏ não trước trán. Khi các kết nối thần kinh ở vùng này hoạt động hiệu quả, con người có khả năng phân tích tình huống một cách logic, đưa ra quyết định chính xác và phát triển các giải pháp sáng tạo. Ví dụ, trong một cuộc họp, một nhà quản lý có kết nối thần kinh tốt có thể nhanh chóng đánh giá ý kiến của các thành viên, đưa ra phản hồi hợp lý và phát triển các giải pháp cho các vấn đề đã nêu.

2. Tác động của các Kết nối Thần kinh

• Ảnh hưởng Tích cực

Quản lý cảm xúc tốt hơn: Sự tương tác hiệu quả giữa vỏ não trước trán và hạch hạnh nhân (amygdala) giúp con người điều chỉnh cảm xúc một cách hợp lý. Những cá nhân có kết nối thần kinh mạnh mẽ thường có khả năng kiểm soát lo âu, tức giận và các cảm xúc tiêu cực khác. Ví dụ, một sinh viên chuẩn bị cho kỳ thi có thể áp dụng các kỹ thuật như thiền hoặc chánh niệm để bình tĩnh và tập trung vào việc học, từ đó nâng cao hiệu quả học tập.

Ra quyết định hợp lý: Kết nối thần kinh tốt cho phép con người phân tích thông tin và đưa ra quyết định dựa trên lý trí thay vì cảm xúc. Điều này giúp tránh những quyết định sai lầm do cảm xúc chi phối. Trong một tình huống khẩn cấp, một nhân viên cứu hộ có khả năng kiểm soát cảm xúc và đưa ra quyết định nhanh chóng và hiệu quả nhờ vào sự hoạt động mạnh mẽ của các kết nối thần kinh.

• Ảnh hưởng Tiêu cực

Các kết nối thần kinh đóng vai trò thiết yếu trong việc duy trì chức năng não bộ, nhưng khi bị tổn thương, chúng có thể dẫn đến nhiều vấn đề nghiêm trọng về sức khỏe tâm lý và cảm xúc. Việc sử dụng chất kích thích như ma túy, rượu và thuốc lá, cùng với căng thẳng kéo dài, làm suy yếu những kết nối này. Sự suy yếu kết nối giữa hạch hạnh nhân (nơi điều tiết cảm xúc) và vỏ não trước trán (quản lý ra quyết định) dẫn đến giảm khả năng kiểm soát cảm xúc và hành vi, từ đó gây ra hành vi bốc đồng và phản ứng tiêu cực. Thiếu ngủ hoặc giấc ngủ kém chất lượng cũng ảnh hưởng nghiêm trọng, làm giảm khả năng củng cố kết nối thần kinh và gia tăng cảm xúc tiêu cực. Chế độ ăn uống thiếu dinh dưỡng, đặc biệt là thiếu vitamin và khoáng chất như Omega-3 và vitamin B, cùng với chế độ ăn nhiều đường và chất béo không lành mạnh, làm tăng viêm và giảm khả năng tạo ra kết nối thần kinh tích cực. Lối sống ít vận động còn góp phần làm giảm sản xuất các yếu tố tăng trưởng thần kinh, dẫn đến suy giảm khả năng học hỏi. Thiếu sự hỗ trợ từ bạn bè và gia đình có thể tạo cảm giác cô đơn, làm tăng mức độ căng thẳng và lo âu, dẫn đến rối loạn tâm lý như trầm cảm. Các sự kiện chấn thương hoặc căng thẳng nghiêm trọng có thể gây tổn thương cho não và làm thay đổi cách các kết nối thần kinh hoạt động, dẫn đến rối loạn lo âu và PTSD. Cuối cùng, môi trường sống không thuận lợi, bao gồm ô nhiễm, bạo lực gia đình và thiếu thốn vật chất, có thể ảnh hưởng tiêu cực đến tâm lý và sức khỏe não bộ. Nhận diện và quản lý những yếu tố này là rất quan trọng để duy trì sức khỏe tâm lý và thể chất.

3. Tính linh hoạt của các Kết nối Thần kinh

Một trong những điều kỳ diệu của não bộ chính là tính linh hoạt của các kết nối thần kinh. Các neuron không chỉ đơn thuần truyền tải thông tin qua tín hiệu điện hoặc hóa học, mà chúng còn có khả năng tự biến đổi và điều chỉnh dựa trên những trải nghiệm sống của chúng ta. Khi các neuron được kích hoạt liên tục, chúng hình thành những kết nối mạnh mẽ hơn thông qua một quá trình tuyệt vời gọi là dẻo dai thần kinh (neuroplasticity). Điều này có nghĩa là não bộ không ngừng phát triển và thích nghi, ảnh hưởng tích cực đến tư duy, cảm xúc và hành vi của con người (Kolb & Gibb, 2011).

Các kết nối thần kinh có thể được củng cố và cũng có thể linh hoạt thay đổi, cho phép con người duy trì và củng cố những kết nối có sẵn trong khi vẫn có khả năng điều chỉnh để tạo ra các kết nối mới. Tính dẻo dai thần kinh không chỉ là một khả năng, mà còn là một sự may mắn lớn lao. Nó cho phép các kết nối thần kinh trở nên mạnh mẽ hơn khi chúng ta thực hành và lặp lại hành vi tích cực. Khi một kỹ năng hoặc hành động được học và thực hành liên tục, các kết nối liên quan sẽ được củng cố, giúp quá trình thực hiện trở nên nhanh chóng và chính xác hơn. Hơn nữa, điều này mở ra cánh cửa cho những thay đổi tích cực trong cuộc sống: những thói quen xấu có thể được thay thế bằng những thói quen tốt thông qua sự lặp lại và cam kết (Phelps, 2004).

Tính linh hoạt này không chỉ ảnh hưởng đến khả năng học hỏi mà còn tạo ra những cơ hội để con người phát triển bản thân. Những nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc tham gia vào các hoạt động mới, như học một ngôn ngữ mới hoặc một nhạc cụ, có thể kích thích sự hình thành các kết nối thần kinh mới, đồng thời củng cố những kết nối hiện có (Draganski et al., 2004). Nhờ vào tính linh hoạt này, con người có thể luyện tập để điều chỉnh và thay đổi những kết nối vốn có, tạo ra những kết nối mới tích cực hơn. Điều này không chỉ giúp chúng ta thích nghi với những thay đổi trong cuộc sống mà còn tạo điều kiện cho sự phát triển tinh thần, mang đến những trải nghiệm phong phú và ý nghĩa hơn.

4. Chiến lược Cải thiện Kết nối Thần kinh

Có nhiều phương pháp hiệu quả để tăng cường kết nối thần kinh tích cực:

• Thiền định và chánh niệm: Những phương pháp này giúp kích hoạt mạnh mẽ vỏ não trước trán, điều chỉnh cảm xúc và giảm hoạt động của amygdala, từ đó giúp kiểm soát tốt hơn các cảm xúc tiêu cực.
• Tập thể dục: Vận động giúp sản xuất BDNF (Brain-Derived Neurotrophic Factor), một loại protein quan trọng cho việc duy trì và kích thích sự phát triển của nơ-ron thần kinh. Điều này hỗ trợ sự dẻo dai thần kinh, giúp não bộ dễ dàng thích nghi và thay đổi theo các trải nghiệm mới.
• Chế độ ăn uống lành mạnh: Chất béo omega-3 có trong cá béo giúp bảo vệ và hỗ trợ màng tế bào thần kinh, trong khi chất chống oxy hóa từ trái cây và rau củ giúp bảo vệ tế bào thần kinh khỏi tổn thương.
• Giấc ngủ: Ngủ đầy đủ và chất lượng là yếu tố quan trọng trong việc củng cố ký ức và phục hồi kết nối thần kinh. Trong giấc ngủ, não bộ sắp xếp và lưu trữ thông tin, tạo ra các kết nối mới.
• Học tập liên tục, quản lý stress và tương tác xã hội tích cực: Những yếu tố này góp phần xây dựng và củng cố các kết nối thần kinh tích cực, ngăn chặn sự phát triển của các kết nối tiêu cực.

Những hiểu biết về cách thức hình thành tư duy, cảm xúc và hành vi thông qua các kết nối thần kinh đã mở ra cánh cửa cho sự phát triển bản thân và tăng cường sức khỏe tinh thần. Bằng việc thực hành thiền, tập thể dục, duy trì chế độ ăn uống lành mạnh và đảm bảo giấc ngủ đủ chất, chúng ta có thể củng cố các kết nối thần kinh tích cực, từ đó cải thiện khả năng kiểm soát cảm xúc và ra quyết định. Não bộ có khả năng dẻo dai, cho phép chúng ta không ngừng học hỏi và thay đổi. Hãy chủ động áp dụng những phương pháp này vào cuộc sống hàng ngày, để tạo ra những trải nghiệm tích cực hơn và phát triển toàn diện bản thân. Hành trình này không chỉ mang lại lợi ích cho sức khỏe tinh thần mà còn mở ra cơ hội cho một cuộc sống tốt đẹp hơn.

My Present Consulting & Coaching

Tài liệu tham khảo:

1. Cacioppo, J. T., & Cacioppo, S. (2014). Social Relationships and Health: The Toxic Effects of Perceived Social Isolation. Social and Personality Psychology Compass, 8(2), 58-72.
2. Cotman, C. W., & Berchtold, N. C. (2002). Exercise: A Behavioral Intervention to Enhance Brain Health and Plasticity. Trends in Neurosciences, 25(6), 295-301.
3. Draganski, B., Gaser, C., Kempermann, G., et al. (2004). Neuroplasticity: Changes in Grey Matter Induced by Training. Nature, 427(6972), 311-312.
4. Gómez-Pinilla, F. (2008). Brain Foods: The Effects of Nutrients on Brain Function. Nature Reviews Neuroscience, 9(7), 568-578.
5. Kolb, B., & Gibb, R. (2011). Brain Plasticity and Behaviour. Nature Reviews Neuroscience, 12(12), 667-676.
6. Koob, G. F., & Volkow, N. D. (2010). Neurobiology of Addiction: A Pathology of Motivation and Choice. American Journal of Psychiatry, 167(8), 897-912.
7. McEwen, B. S. (2008). Understanding the Effects of Stress on Brain Function. Journal of Psychiatry & Neuroscience, 33(1), 8-13.
8. Phelps, E. A. (2004). Human Emotion and Memory: Interactions of the Amygdala and Hippocampal Systems. In The Handbook of Emotion (pp. 139-154). Guilford Press.
9. van der Kolk, B. A. (2014). The Body Keeps the Score: Brain, Mind, and Body in the Healing of Trauma. Viking.
10. Walker, A. M. (2017). Why We Sleep: Unlocking the Power of Sleep and Dreams. Scribner.