CƠ CHẾ VẬN HÀNH CỦA BỘ NÃO CẢM XÚC

Bộ não con người là một cấu trúc phức tạp bao gồm hàng tỷ tế bào thần kinh (neuron), kết nối với nhau thông qua các khớp nối thần kinh (synapse). Mỗi neuron có khả năng kết nối với hàng ngàn neuron khác, tạo thành một mạng lưới rộng lớn chịu trách nhiệm điều khiển tất cả các hoạt động của cơ thể, từ những hành vi đơn giản đến những cảm xúc và tư duy phức tạp (Kandel, Schwartz, & Jessell, 2013). Sự tương tác giữa các neuron diễn ra thông qua việc truyền tín hiệu hóa học và điện, tạo ra một hệ thống thông tin cực kỳ nhạy bén. Khi chúng ta suy nghĩ, cảm nhận hoặc hành động, hàng tỷ neuron truyền tín hiệu qua các khớp nối thần kinh, hình thành chuỗi phản ứng liên kết. Những tín hiệu này không chỉ là nền tảng cho trải nghiệm cá nhân mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến cách chúng ta xử lý thông tin và tương tác với thế giới xung quanh.

Cấu Trúc Hoạt Động Của Não Bộ Cảm Xúc

Não bộ được chia thành nhiều phần, mỗi phần đảm nhận các chức năng riêng biệt:

• Vỏ não trước trán (Prefrontal cortex): Chịu trách nhiệm cho các chức năng cao cấp như tư duy logic, ra quyết định và điều khiển cảm xúc. Nghiên cứu cho thấy vỏ não trước trán là khu vực chủ chốt trong việc phân tích tình huống, lập kế hoạch và kiểm soát hành vi (Miller & Cohen, 2001).
• Hạch hạnh nhân (Amygdala): Đóng vai trò quan trọng trong việc xử lý cảm xúc, đặc biệt là cảm giác sợ hãi và giận dữ. Hạch hạnh nhân giúp nhận diện các mối đe dọa, từ đó kích thích các phản ứng cảm xúc tức thời (LeDoux, 2000).
• Hồi hải mã (Hippocampus): Liên quan đến việc lưu trữ ký ức và điều chỉnh cảm xúc. Hồi hải mã giúp chuyển đổi thông tin ngắn hạn thành ký ức dài hạn, từ đó ảnh hưởng đến cách chúng ta cảm nhận và phản ứng với các tình huống (Squire, 1992).
• Hệ limbic: Là hệ thống chính trong việc xử lý cảm xúc và liên kết với nhiều phần khác của não, ảnh hưởng đến hành vi và trạng thái cảm xúc tổng thể.

Hai Con Đường Đi Đến Hạch Hạnh Nhân

Hai con đường chính dẫn tới hạch hạnh nhân—một vùng não quan trọng trong việc xử lý cảm xúc—đóng vai trò quan trọng trong cách chúng ta phản ứng với thế giới xung quanh.

• Đường Đi Ngắn (Fast Pathway): Đường đi ngắn hay còn gọi là đường “trực tiếp” cho phép thông tin cảm xúc được truyền từ các giác quan tới hạch hạnh nhân mà không cần qua các quá trình phân tích phức tạp. Khi một mối đe dọa được nhận diện, thông tin từ các giác quan sẽ được gửi trực tiếp tới hạch hạnh nhân qua các dây thần kinh từ thân não (thalamus). Điều này giúp não bộ phản ứng nhanh chóng với những tình huống đe dọa, cho phép con người thực hiện các phản ứng tự vệ ngay lập tức (LeDoux, 1996). Ví dụ: Khi bạn nhìn thấy một con rắn, tín hiệu từ mắt sẽ được gửi trực tiếp tới hạch hạnh nhân, dẫn đến cảm giác sợ hãi và phản ứng “chiến đấu hoặc bỏ chạy” mà không cần thời gian để suy nghĩ kỹ lưỡng.
• Đường Đi Dài (Slow Pathway): Đường đi dài hay còn gọi là đường “gián tiếp” yêu cầu thông tin phải đi qua các phần khác của não bộ, bao gồm vỏ não trước trán, trước khi tới hạch hạnh nhân. Con đường này cho phép não bộ thực hiện một quá trình phân tích sâu hơn về tình huống, đánh giá rủi ro và đưa ra quyết định có suy nghĩ hơn (Miller & Cohen, 2001). Trong quá trình này, các thông tin từ môi trường xung quanh được phân tích kỹ lưỡng, dẫn đến các cảm xúc và phản ứng thích hợp hơn. Ví dụ: Khi bạn nghe thấy tiếng động lạ trong nhà, âm thanh đó sẽ được gửi tới vỏ não trước trán để phân tích tình huống, xác định xem đó có phải là mối đe dọa thực sự hay không trước khi ra quyết định phản ứng, như là kiểm tra hoặc gọi cho ai đó.

Sự Phối Hợp Giữa Hai Con Đường Xử Lý Cảm Xúc

Cả hai con đường dẫn tới hạch hạnh nhân hoạt động song song và hỗ trợ lẫn nhau trong việc hình thành phản ứng cảm xúc của con người. Đường đi ngắn cho phép não bộ phản ứng nhanh chóng trong các tình huống nguy hiểm, trong khi đường đi dài cung cấp khả năng phân tích và điều chỉnh cảm xúc dựa trên kinh nghiệm trước đó. Sự phối hợp này không chỉ giúp con người tồn tại mà còn phát triển, vì trong những tình huống khẩn cấp, phản ứng nhanh từ đường đi ngắn có thể cứu mạng. Đồng thời, khả năng phân tích từ đường đi dài cho phép điều chỉnh cảm xúc và hành vi để phù hợp hơn với bối cảnh xã hội (LeDoux, 1996; Miller & Cohen, 2001).

Tuy nhiên, việc không kiểm soát được cảm xúc có thể xảy ra khi não bộ nhận diện không chính xác mối đe dọa. Trong trường hợp này, thông tin sẽ được truyền ngay lập tức tới hạch hạnh nhân, tạo ra “cơn báo động giả,” khiến não bộ xử lý tình huống như một tình huống khẩn cấp với phản ứng “chiến đấu hoặc bỏ chạy.” Điều này lý giải cho các phản ứng cảm xúc không phù hợp. Những người có xu hướng dễ cáu giận thường có phản ứng mạnh mẽ từ hạch hạnh nhân khi gặp kích thích cảm xúc. Khi đối mặt với căng thẳng, hạch hạnh nhân được kích hoạt, dẫn đến phản ứng tức giận mà không cần lý do rõ ràng (Davidson, 2002).

Sự hoạt động quá mức của hạch hạnh nhân còn làm suy yếu kết nối với vỏ não trước trán—vùng não có chức năng điều chỉnh cảm xúc, ra quyết định và kiểm soát hành vi. Khi kết nối này bị ảnh hưởng, khả năng kiểm soát cảm xúc giảm sút, khiến người đó dễ bộc lộ sự tức giận hơn. Nếu tình trạng này tiếp diễn, và người đó thường xuyên trải qua căng thẳng hoặc có trải nghiệm tiêu cực trong quá khứ, các kết nối thần kinh liên quan đến cảm xúc tức giận có thể trở nên bền vững hơn. Sự lặp lại của các tình huống gây căng thẳng củng cố các con đường kết nối thần kinh này, khiến não dễ dàng kích hoạt phản ứng tức giận ngay cả với những kích thích nhỏ (Pizzagalli, 2014; Doidge, 2007).

Khi những thói quen tiêu cực này trở thành một phần trong hành vi hàng ngày, chúng không chỉ làm giảm chất lượng cuộc sống mà còn có thể dẫn đến các vấn đề sức khỏe tâm lý như lo âu và trầm cảm. Tình trạng này tạo ra vòng luẩn quẩn giữa cảm xúc tiêu cực và hành vi bốc đồng, ảnh hưởng tiêu cực đến mối quan hệ xã hội cũng như khả năng tự quản lý cảm xúc của cá nhân.

My Present Consulting & Coaching

Tài Liệu Tham Khảo

• Davidson, R. J. (2002). Affect, cognition, and the brain. Cognition & Emotion, 16(6), 715-724.
• Doidge, N. (2007). The Brain That Changes Itself: Stories of Personal Triumph from the Frontiers of Brain Science. Penguin Books.
• Kandel, E. R., Schwartz, J. H., & Jessell, T. M. (2013). Principles of Neural Science (5th ed.). McGraw-Hill.
• LeDoux, J. (1996). The emotional brain: The mysterious underpinnings of emotional life. Simon & Schuster.
• Miller, E. K., & Cohen, J. D. (2001). An integrative theory of prefrontal cortex function. Annual Review of Neuroscience, 24(1), 167-202.
• Pizzagalli, D. A. (2014). Depression, Stress, and Brain Activity: A Novel Approach to Understanding Depression. Nature Reviews Neuroscience, 15(7), 464-470.
• Squire, L. R. (1992). Memory and the hippocampus: A perspective on the medial temporal lobe memory system. Memory, 1(3), 309-332.